Reprezentacyjny Pałac Saski, symbol przedwojennej Warszawy całkowicie zniszczony podczas II Wojny Światowej, powróci na mapę stolicy Polski. Przed kilkoma dniami oficjalnie ogłoszono wyniki międzynarodowego konkursu architektonicznego zorganizowanego przez polskie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego we współpracy ze Stowarzyszeniem Architektów Polskich. Pierwszą nagrodę w konkursie zdobył projekt pracowni WXCA.
Zgodnie z założeniem konkursowym pałac odbudowany zostanie w neoklasycystycznej formie z 1939 roku.
Przedwojenne dziedzictwo Warszawy
Zlokalizowany w historycznym śródmieściu Warszawy Pałac Saski stanowił centralny element Osi Saskiej ? XVIII-wiecznego założenia urbanistycznego reprezentacyjnej przestrzeni publicznej z placem Saskim (od 1928 roku placem Piłsudskiego) oraz ogrodem Saskim. Położony w bliskim sąsiedztwie Starego Miasta oraz Zamku Królewskiego pałac był jednym z symboli przedwojennej Warszawy, a po zdobyciu przez Polskę niepodległości w 1918 roku jego monumentalne wnętrza stały się siedzibą Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Podobnie jak zdecydowana większość zabytkowej struktury miejskiej Warszawy, Pałac Saski został całkowicie zniszczony przez nazistów podczas II Wojny Światowej.
Pomysł odbudowy Pałacu Saskiego, podnoszony niejednokrotnie od lat powojennych, powrócił do dyskusji publicznej na początku lat dwutysięcznych. Wtedy to wykonane zostały prace i analizy archeologiczne w podziemnych partiach pałacu, datą sięgających jeszcze XVII wieku i zachowanych do dnia dzisiejszego. Przez globalny kryzys finansowy przedsięwzięcie odbudowy odłożono jednak w czasie. Przed kilkoma laty, przed okrągłą rocznicą 100 lat od odzyskania przez Polskę niepodległości, polski rząd przywrócił projektowi priorytet. Zgodnie ze współczesną koncepcją odbudowana miałaby zostać cała wschodnia rama placu Piłsudskiego w swojej zewnętrznej formie architektonicznej z 1939 roku. W jej skład wchodzą centralnie położony Pałac Saski w neoklasycystycznym stylu nadanym mu w XIX wieku, a także rokokowy Pałac Brühla w formie po modernizacji z lat 30. XX wieku oraz trzy miejskie kamienice od strony ulicy Królewskiej. Planowo w kompleksie odbudowanych budynków mają mieścić się Senat, Mazowiecki Urząd Wojewódzki oraz siedziby instytucji kultury. Na międzynarodowy konkurs architektoniczno-urbanistyczny zorganizowany przez polskie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego we współpracy ze Stowarzyszeniem Architektów Polskich jury przyjęło 11 projektów, z czego w finałowym etapie znalazło się 5 prac konkursowych. I Nagrodę zdobyła koncepcja uznanej polskiej pracowni WXCA.
Jak powiedział podczas oficjalnego ogłoszenia wyników konkursu Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Piotr Gliński, planowana odbudowa Pałacu Saskiego będzie symbolicznym dopełnieniem procesu powojennej odbudowy Warszawy - której materialne dziedzictwo zostało dotkliwie zniszczone podczas II Wojny Światowej i której powojenną, heroiczną odbudowę ? która objęła m.in. Stare Miasto i Zamek Królewski - wpisano na Światową Listę Dziedzictwa UNESCO jako przykład rekonstrukcji architektonicznej o najwyższych walorach artystycznych oraz niebywałym znaczeniu dla tożsamości wspólnoty narodowej.
Pałac otwarty na miasto
Zgodnie z założeniami określonymi w warunkach konkursowych, architekci WXCA zaproponowali zespół brył o formie zewnętrznej oddającej stan Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla oraz przylegających kamienic przy ulicy Królewskiej z 1939 roku - z zewnętrznymi proporcjami całego zespołu, tektoniką fasad oraz z zastosowaniem tradycyjnych materiałów wykończeniowych. Projekt zakłada ekspozycję zachowanych, oryginalnych elementów dekoracyjnych. Najbardziej okazałym reliktem, a jednocześnie tym o najbardziej doniosłej symbolice, jest centralna część kolumnady pomiędzy dwoma skrzydłami Pałacu Saskiego ? Grób Nieznanego Żołnierza. W koncepcji pracowni WXCA pomnik został wyraźnie wyodrębniony od zrekonstruowanej części kolumnady. Parter sąsiadujących z nim skrzydeł będzie przestrzenią ekspozycji zabytkowego podziemia pałacu.
31 sierpnia 1939 roku to dla architektów bezpośredni, choć nie jedyny punkt odniesienia - konkretny moment w kilkusetletnim, złożonym procesie. Architekci WXCA precyzyjnie śledzą ten proces, rekonstruując losy pałaców Saskiego i Brühla, które układają się w serię zdarzeń i przeobrażeń, w dynamiczną koncepcję architektury jako opowieści, a nie tylko materii. W ujęciu tym moment odbudowy nigdy nie jest jedynie powrotem do przeszłości, a dialogiem z pamięcią wypowiadanym językiem współczesności.
W nagrodzonej koncepcji przedsięwzięcie odbudowy z dostosowaniem wnętrz do współczesnych funkcji użytkowych pomyślane zostało jako okazja do uporządkowania wewnętrznej struktury całego kompleksu budynków, a przy tym wykreowania dodatkowej wartości społecznej i urbanistycznej. Architekci zaproponowali układ wewnętrznych dziedzińców - pierwotnie pełniących funkcje zaplecza - jako połączonych ze sobą przestrzeni publicznych. Dziedzińcom nadano współczesny wyraz architektoniczny, odwołujący się do proporcji i geometrii historycznych form. Połączone ze sobą w system miejskich wnętrz o różnych profilach i funkcjach, integrują poszczególne obiekty w obrębie kompleksu, a także sam kompleks z jego zewnętrzem - placem i parkiem. Dzięki temu obiekty nie tylko stanowić będą urbanistyczną ramę dla reprezentacyjnego placu Piłsudskiego i dopełnienie Osi Saskiej, ale też otworzą się na miasto i jego mieszkańców.
