Las to matecznik - nieskalany ręką człowieka, daje schronienie i zapewnia poczucie bezpieczeństwa. To także twierdza, gdzie sama natura buduje niedostępne fortyfikacje. Ale las to także miejsce naznaczone tragizmem historii - obszar zbrodni i masowej zagłady. Taki właśnie obraz lasu odmalowuje wystawa czasowa w Muzeum II Wojny Światowej "Las - Schronienie ofiar. Kryjówka zbrodni", za której projekt i realizację odpowiadają Dorota Terlecka oraz Anna Sabała-Bykowska z pracowni Biuro Kreacje.
Od 30 sierpnia 2024 roku w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku można zwiedzać wystawę czasową "Las - Schronienie ofiar. Kryjówka zbrodni", której celem jest upamiętnienie ofiar wojny, której działania toczyły się także na terenie obszarów leśnych. Tematem ekspozycji jest więc historia II wojny światowej opowiadana z perspektywy kompleksów leśnych: ich znaczenia w wojnie obronnej, miejsca schronienia ofiar, twierdzy partyzanckiego oporu, ale też miejsca zbrodni.
"Las to esej wystawienniczy, który interdyscyplinarnie łączy historię ze sztuką i ekologią. Las to pierwotny dom, naturalny habitat, wspierający ludzką żywotność, a przez wojnę - skażony zbrodnią. W czasie konfliktu militarnego pomógł niektórym ocalić życie, ale też przechowuje tajemnicę śmierci ofiar" - mówią jej kuratorki - Agnieszka Bacławska-Kornacka i Monika Krzencessa.
Architektoniczna opowieść o lesie
Esej ten napisany jest historycznymi artefaktami oraz dziełami sztuki, wśród których znalazły się: obraz Wilhelma Sasnala Shoah/Las, videoinstalacja Mirosława Bałki Winterreise: The Pond oraz Bambi, rzeźba Magdaleny Abakanowicz Androgyne na trapezie oraz 5 instalacji (abakanów): Red -Brown, 1969, Otwarty, 1967, Black Garment 8, 1977, Czarna, 1979, Tuba, 1976, a także projekt Zielnik i Berlin-Birkenau Łukasza Surowca. Za jego poetycki wręcz styl odpowiada architekt Dorota Terlecka z pracowni Biuro Kreacja, która wraz z zespołem zaprojektowała całą przestrzeń wystawienniczą zaledwie w dwa miesiące.
- Zdecydowaliśmy się wziąć udział w konkursie na projekt oraz realizację wystawy "Las - Schronienie ofiar. Kryjówka zbrodni", ze względu na sam pomysł kuratorski. Urzekło nas wielopłaszczyznowe podejście do historii i istoty samego lasu, jego wielowarstwowego znaczenia dawniej i dziś. Z jednej strony mamy tu bowiem warstwę historyczną, związaną z II wojną światową, kolejna warstwa to sztuka, która zawsze jest dla nas bardzo bliska, i na koniec, a może przewrotnie początek - natura - opowiada Dorota Terlecka.
- Takie niekonwencjonalne podejście do tematu było dużym wyzwaniem projektowym, z którym chcieliśmy się zmierzyć. Dodatkowo, poza projektem mieliśmy zająć się również produkcją wystawy, jak i towarzyszącemu jej katalogowi. W ciągu zaledwie 2 miesięcy zaprojektowaliśmy i zbudowaliśmy całość - dodaje Anna Sabała-Bykowska.
Sztuka w roli głównej
Pierwszoplanowym i najważniejszym elementem całej aranżacji przestrzeni wystawienniczej jest sztuka. Wszystkie prace artystyczne, będące kluczowym elementem ekspozycji, mają niesamowitą moc. Każda z nich na swój unikalny sposób dotyka tematu wojny. Wiszące Abakany, między którym możemy się przechadzać, w swej organicznej formie tworzą swoisty las. Delikatne formy Łukasza Surowca świetnie kontrastują zaś z trudną tematyką całości wystawy. Jego prace z żywicy zaprezentowane zostały na szklanych ekspozytorach, co dodaje im lekkości. Dodatkowe medium stanowi Instalacja wideo Mirosława Bałki. Na wystawie możemy zobaczyć również niewielki obraz Wilhelma Sasnala, który stanowi ciekawe dopełnienie ekspozycji. Pośród tych wszystkich dzieł sztuki centralny punkt stanowi korzeń z Westerplatte. To element drzewa, które rosło przy mogile obrońców. Jego forma jest naturalnym dziełem sztuki, determinując odbiór wystawy.
Organiczne ograniczenia
Ważnym aspektem całego projektu były także wytyczne konserwatorskie, które wykluczały możliwość użycia drewna i naturalnych materiałów. To ograniczenie okazało się też ciekawym wyzwaniem projektowym.
- Kocham naturę i długo zastanawiałam się, co może oddać wrażenie lasu, czym on jest jako doświadczenie. Las, który chcieliśmy pokazać to wysokość - elementy ekspozycyjne mają niespełna 5 metrów wysokości. To również rytm pionowych elementów, dlatego treści zostały zaprezentowane na pionowych pasach o organicznym kształcie. Las to również gra światła i cienia, element, który pokazujemy zarówno w warstwie graficznej, ale pojawia się też on jako małe plamy światła odbijające się na podłodze jakby przebijało z koron drzew. Dzięki specjalnie zaprojektowanym prostym nakładkom na lampy udało nam się osiągnąć delikatny efekt światła przechodzącego przez liście... Las to też moment wytchnienia, dlatego też całość ekspozycji dopełniają stalowe pieńki. Zakończeniem wystawy jest instalacja z projekcją Lasu. Możemy tam usiąść i poczuć się dosłownie jak w środku lasu, słysząc jego dźwięki, naturalną melodię snującej się tu historii - wyjaśnia Dorota Terlecka, właścicielka pracowni Biuro Kreacja.
Wszystkie te elementy tworzą wystawę, która nie ma jednej linii narracyjnej. Opowiada historię, której świadkiem jest natura.
Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku
Kuratorki: Agnieszka Bacławska-Kornacka, Monika Krzencessa
Projekt graficzny: re:design
Projekt wystawy: Dorota Terlecka, Anna Sabała-Bykowska. Biuro Kreacja
Foto: Alka Murat
